મધ્યપ્રદેશના ઉજ્જૈનમાં મહાકાલેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ સાથે જોડાયેલી ઘણી માન્યતાઓ અને પરંપરાઓ તેને ખાસ બનાવે છે. તેનું સ્થાન 12 જ્યોતિર્લિંગ (12 જ્યોતિર્લિંગ) માં ત્રીજા સ્થાને છે. શિવપુરાણ અનુસાર આ જ્યોતિર્લિંગ સ્વયં પ્રગટ થયું છે.અહીં ભગવાન મહાકાલને રાજા માનવામાં આવે છે. શવનમાં દર સોમવારે ભગવાન મહાકાલની સવારી કાઢવામાં આવે છે, જેને જોવા માટે દૂર-દૂરથી ભક્તો અહીં આવે છે.મહાકાલ મંદિર 6ઠ્ઠી સદીમાં બનેલા 12 જ્યોતિર્લિંગોમાંનું એક છે. આ મંદિર રૂદ્ર સાગર પાસે આવેલું છે.
મહાકાલ ભક્તોની રક્ષા માટે પ્રગટ થયા હતા. શિવપુરાણ અનુસાર અવંતિકા (ઉજ્જૈન) ભગવાન શિવને ખૂબ જ પ્રિય હતી. ભગવાન શિવના ઘણા પ્રિય ભક્તો અહીં રહેતા હતા. એક સમયે અવંતિકા નગરીમાં એક બ્રાહ્મણ રહેતો હતો. તે બ્રાહ્મણને ચાર પુત્રો હતા. તે સમયે દુષણ નામના રાક્ષસે અવંતિકામાં આતંક મચાવ્યો. રાક્ષસે તે શહેરના તમામ રહેવાસીઓને હેરાન કરવાનું શરુ કર્યું. તે રાક્ષસના આતંકથી બચવા તે બ્રાહ્મણ ભગવાન શિવની પૂજા કરતો હતો. બ્રાહ્મણની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન શિવે પૃથ્વીને ફાડીને મહાકાલના રૂપમાં પ્રગટ થઈને તે રાક્ષસનો વધ કર્યો.શહેરના તમામ ભક્તોએ ભગવાન શિવને કાયમ એક જ સ્થાને રહેવા પ્રાર્થના કરી હતી. ભક્તોની પ્રાર્થના પર, ભગવાન શિવને ત્યાં અવંતિકામાં જ મહાકાલ જ્યોતિર્લિંગના રૂપમાં સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા હતા.
મહાકાલ જ્યોતિર્લિંગ વિશે રસપ્રદ તથ્યો
1. આ એકમાત્ર દક્ષિણમુખી જ્યોતિર્લિંગ છે. તેથી, આ જ્યોતિર્લિંગનું તાંત્રિક મહત્વ પણ છે.
2. અહીંની સવારની ભસ્મરી વિશ્વ પ્રસિદ્ધ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પહેલા આ આરતી મૃતકોની રાખથી કરવામાં આવતી હતી, પરંતુ પછીથી આ પ્રથા બંધ થઈ ગઈ.
3. મંદિરના ઉપરના માળે આવેલું નાગચંદ્રેશ્વર મંદિર વર્ષમાં માત્ર એક જ વાર નાગપંચમીના દિવસે ખોલવામાં આવે છે.
4. આ મંદિરના તમામ શિખરો સોનાથી મઢેલા છે, એટલે કે તમામ શિખરો સોનાથી મઢેલા છે.
5. એવું માનવામાં આવે છે કે આ જ્યોતિર્લિંગના દર્શનથી અકાળ મૃત્યુનો ભય સમાપ્ત થઈ જાય છે.
