જો કે ભારતીય આયુર્વેદમાં સ્વસ્થ રહેવા માટે અસંખ્ય દવાઓ વિશે માહિતી આપવામાં આવી છે, પરંતુ 9 દવાઓ એવી છે જેને આયુર્વેદમાં નવદુર્ગાની સંખ્યા આપવામાં આવી છે. આ 9 દવાઓનું સેવન કરવાથી વ્યક્તિ અનેક ગંભીર બીમારીઓથી બચી શકે છે, સાથે જ દર્દીને તાત્કાલિક રાહત મળે છે. ચાલો જાણીએ તે નવ દવાઓ કઈ છે, જેને નવદુર્ગા કહેવામાં આવે છે.
પ્રથમ શૈલપુત્રી (હરદ)
હરદ હિમવતી એ અનેક પ્રકારના રોગોમાં વપરાતી દવા છે, જે દેવી શૈલપુત્રીનું સ્વરૂપ છે. તે આયુર્વેદનું મુખ્ય ઔષધ છે, તે પથયા, હરિતિકા, અમૃત, હેમાવતી, કાયસ્થ, ચેતકી અને શ્રેયસી સાત પ્રકારની હોય છે.
બ્રહ્મચારિણી (બ્રાહ્મી)
બ્રાહ્મી ઉંમર અને યાદશક્તિને વધારે છે, લોહીના વિકારને દૂર કરે છે અને અવાજને મધુર બનાવે છે, તેથી તેને સરસ્વતી પણ કહેવામાં આવે છે.
ચંદ્રઘંટા (ચંદુસુર)
આ એક એવો છોડ છે જે કોથમીર જેવો જ છે. આ ઔષધ સ્થૂળતા દૂર કરવા માટે ફાયદાકારક છે, તેથી તેને ચર્મહંતી પણ કહેવામાં આવે છે.
કુષ્માંડા (પેઠા)
આ ઔષધમાંથી પેથા મીઠાઈ બનાવવામાં આવે છે, તેથી આ સ્વરૂપને પેથા કહેવામાં આવે છે. તેને કુમ્હડા પણ કહેવામાં આવે છે, જે લોહીના વિકારને દૂર કરીને પેટ સાફ કરવામાં મદદરૂપ છે. તે માનસિક રોગોમાં અમૃત સમાન છે.
સ્કંદમાતા (અળસી)
અળસીમાં ઔષધિના રૂપમાં દેવી સ્કંદમાતા હાજર છે. તે વાત, પિત્ત અને કફના રોગો માટે મારણ છે.
કાત્યાયની (મોઇયા)
દેવી કાત્યાયની આયુર્વેદમાં અંબા, અંબાલિકા અને અંબિકા જેવા અનેક નામોથી ઓળખાય છે. આ સિવાય તેમને મોઈયા પણ કહેવામાં આવે છે. આ દવા કફ, પિત્ત અને ગળાના રોગોનો નાશ કરે છે.
કાલરાત્રી (નાગદૌન)
આ દેવીને નાગદૌન દવા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે તમામ પ્રકારના રોગોમાં ફાયદાકારક છે અને તે મન અને મગજના વિકારોને દૂર કરવાની દવા છે.
મહાગૌરી (તુલસીનો છોડ)
તુલસીના સાત પ્રકાર છે, સફેદ તુલસી, કાળી તુલસી, મારુત, દાવણ, કુધારક, અર્જક અને શતપત્ર. તે લોહીને શુદ્ધ કરે છે અને હૃદયના રોગોનો નાશ કરે છે.
સિદ્ધિદાત્રી (શતાવરી)
દુર્ગાનું નવમું સ્વરૂપ સિદ્ધિદાત્રી છે જેને નારાયણી શતાવરી કહેવામાં આવે છે. તે શક્તિ, બુદ્ધિ અને વિવેક માટે ઉપયોગી છે.
